Dahilde işleme rejiminin temel amacı, ithal edilen ham maddenin ülke içinde işlenerek katma değer yaratılması ve nihai ürünün tekrar ihraç edilmesidir.
Örneğin, bir gıda üreticisi, jelibon üretiminde kullanılan jelatini dahilde işleme rejimi kapsamında ithal eder. Ancak, beklenmeyen bir üretim aksaklığı, pazar koşullarındaki değişiklikler veya beklenmedik talep düşüşleri gibi çeşitli nedenlerle jelibon üretimi planlandığı gibi gerçekleşmeyebilir.
Hedeflenen eşyanın üretilememesi, ihraç edilememesi ya da rejim kapsamında verilen süreler içinde ihraç edilemeyecek olması durumlarında işletmelerin alternatif çözüm yollarına ihtiyaç duyması kaçınılmazdır. Zira, dahilde işleme rejiminde belirlenen süreler içinde malın ihraç edilememesi ciddi cezai sonuçlar doğurabilir.
Bu yazıda, dahilde işleme rejiminde karşılaşılabilecek zorlukların üstesinden gelmek için izlenebilecek yollar detaylı olarak incelenecektir. Özellikle, şartlı muafiyet düzenlemesi kapsamındaki süre sınırlamaları ve bu sürelerin uzatılması veya alternatif çözümler üzerinde durulacaktır.
Belgeden Belgeye Teslim ile DİİB Kapatma
Dahilde işleme izin belgesinde üretilmesi amaçlanan asıl işlem görmüş ürünün üretildiği ancak muhtelif sebeplerden ihracat işleminin gerçekleştirilemediği senaryoda belgeden belgeye teslim imkanı seçenek olarak düşünülebilir.
Bu durumda ihracı taahhüt edilen asıl işlem görmüş ürünün, başka bir dahilde işleme izin belgenin ithalat satırında belirtilen eşyalardan olması gerekir. Bu sayede ihracat taahhüdü, ceza uygulanmadan kapanmış olur. Devralan firma ise, ihtiyaç duyduğu ham maddeye daha kolay ve hızlı bir şekilde ulaşır.
Bu işlemde belge kapaması için, devralanın işlemlerini bitirmesi beklenir. Ayrıca eşyanın devredilmesinde sorumluluk hala devreden firmada olacaktır. Bu işlemi gerçekleştirirken riskleri bilmekte fayda olacaktır.
Belge Süresinin Kaydırımı
Dahilde işleme rejimi kapsamında ithal edilen eşyanın, belirlenen süre içerisinde işlem görmüş olarak yeniden ihraç edilmesi gerekir. Belge süresi, belgede belirtilen tarihin olduğu ayın son gününü ifade eder. Örnek olarak; belgede süre sonu tarihi olarak 14 Kasım 2024 yazıyorsa, aslında ürünün en geç 30 Kasım 2024’e kadar ihraç edilmesi gerekmektedir. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 20)
Belge kapsamında ilk ithalatın yapıldığı tarih esas alınmak suretiyle belge süresi azami 3 (üç) ay uzatılabilir. Bir nevi belgenin başlangıç tarihini ilk ithalatın yapıldığı tarihe kaydırma imkanıdır.
Belge kapsamında hiç ithalat yapılmaması halinde de belge süresi azami 3 (üç) ay uzatılır. Örneğin, 12 aylık süreli bir belgede ilk 3 ay içerisinde ithalat yapılmamışsa, başvuru üzerine süre 15 aya çıkarılabilir. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 22)
Dahilde İşleme Rejiminde Ek Süreler
Belge kapsamında gerçekleştirilen ihracat değerinin, belgede belirtilen toplam ihracat taahhüdünün en az yüzde 25’ine ulaşması durumunda, dahilde işleme izin belgesine belge orijinal süresinin yarısı kadar ek süre verilebilir. Serbest bölgeye ihraç edilen, oradan başka ülkeye ihraç edilmeyen eşyalar %25’lik orana dahil edilmeyecektir.
Ek süre için en geç belge süresi sonundan itibaren 3 (üç) ay içerisinde elektronik ortamda Bakanlığa müracaat etmeleri gerekir. Bu süreler içerisinde yapılmayan müracaat değerlendirmeye alınmaz. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 21- 22)
Serbest Bölgeye İhracatla 3 Ay Zaman Kazanılabilir
Üretilmesi hedeflenen bir ürünün üretimi tamamlanmış ve ihraç edilmeye hazır durumda olduğunu düşünelim. Ancak, bu ürünü satın alan firma, ürünü hemen teslim almak istemiyor. Ürünün gönderileceği tarih, belgede belirtilen süreden daha sonraki bir tarihe denk geliyorsa, serbest bölgeler bu durumda iyi bir çözüm sunabilir.
Asıl işlem görmüş ürünler serbest bölgelere ihraç edildiğinde, belge/izin süre bitiminden itibaren 3 ay içerisinde serbest bölgelerden başka bir ülkeye ihraç edilmelidir.
Bu 3 aylık zaman dilimi ihracatçıya fayda sağlayabilir.
Serbest bölgeden, yatırım teşvik kapsamında tekrardan Türkiye’ye ihraç edilmesi de ihracat taahhüdünün kapanması için yeterlidir. Ayrıca serbest bölgede makine teçhizat olarak kullanılması, bölgede yerleşik firma tarafından gemi inşasında kullanılması, gümrüksüz satış mağazalarına veya taşıt araçlarına kumanya olarak teslimi de ihracat taahhüdünün kapanması için yeterlidir. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 43)
Belge Süresi Bittikten Sonra 2 Ay İçinde Usulsüzlük Cezasıyla İhracat Mümkün
Nispeten daha düşük cezalar ödenerek belge süre sonundan itibaren iki ay içerisinde ihracat yapılabilir.
Örnek olarak; belge süre sonu tarihinden 15 gün sonra (15.12.2024) ihracat yapılmak zorunda kalındığını varsayalım. Bu durumda ABC firması dahilde rejimini ihlal etmiş olmayacaktır. İzin verilen sürenin bitimini takiben bir ay içerisinde ihracatın yapılması durumunda gümrük kanununun 241/3. Maddesi uyarınca usulsüzlük cezasının iki katı cezai müeyyide uygulanır. (Güncel rakamda beyanname başına 2.382,00 TL’dir)
Süre sonunu bir ay geçen ancak iki ayı geçmeyen süreler içerisinde ihracat yapılırsa, Gümrük Kanunu’nun 241/4. maddesi uyarınca usulsüzlük cezasının dört katı cezai müeyyide uygulanır. (2025 yılı güncel rakamla beyanname başına 4.764,00 TL’dir)
Bu bağlamda belge/izin süre sonundan 2 ay içerisinde eşyanın işlem görmüş olarak ihracatı, yeniden ihracı, DİR kapsamı eşyanın kati ithalatı, imhası, gümrüğe terk edilmesi halinde usulsüzlük cezası ödenerek işlem tesis edilebilir.
Mücbir sebepler
Ülkemizce İsrail’e yönelik olarak uygulanan ihracat ve ithalat işlemlerinin kısıtlanması, Süveyş Kanalı’nda lojistik faaliyetlerinde yaşanan aksamalar, Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasında vuku bulan savaş hali gibi durumlardan etkilenen ihracatçılar için dahilde işleme rejimi kapsamında ek süre verilmiştir. Tanımlanan koşulları yerine getiren ve mücbir sebeplerden etkilendiğini kanıtlayan firmaların dahilde işleme izin belgelerine ek süre verilebilmektedir.
Tebliğ’e göre mücbir sebep halleri; deprem, sel, don, fırtına, kasırga vb. tabii afetler ve yangın, ülkemiz veya ithalatçı ülkede; devletçe konulan yasaklar, harp ve abluka hali veya genel salgın hastalık, yükümlü firmanın faaliyetinin kamu otoritelerince kısıtlanması, durdurulması veya firmaya el konulması ,yükümlü firmanın iflası veya konkordato ilan etmiş olması ya da firma hakkında iflasın ertelenmesi kararı verilmiş olması, şahıs firmalarında firma sahibinin ölümü, grev ve lokavt durumlarında da ek süre hakkı tanınmıştır. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 25- 26)
Dahilde İşleme Rejiminden Kati İthalata Geçiş
Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet düzenlemesi kapsamında eşya ithal edildi ancak kati ithalata dönüştürülmesi gerekiyor. Bu durumda 4051 rejim kodlu ithalat beyannamesi düzenlenmesi gerekiyor. Ticaret politikası önlemleri kapsamında alınması gereken tüm izinler alınmalıdır. Gümrük vergileri ise Gümrük Kanunu’nun 114. Maddesi uyarınca hesaplanmalıdır. Bu minvalde dahilde işleme rejimine giriş beyannamesindeki vergilendirme unsurları dikkate alınır.
Örnek olarak; bugün tescil alınacak ithalat beyannamesi normalde 34,3413 TL olan kur bilgisine göre işlem görecekti ama Kanun’un 114. Maddesine göre dahilde işleme rejimine giriş beyannamesindeki vergilendirme unsurları uyarınca 31,0912 TL’lik kur bilgisine göre işlem görecektir. Veya ilave gümrük vergisinin o tarihte %20 olduğunu varsayalım bugün ise %5 olsa dahi %20 üzerinden hesaplanacaktır.
Eğer ikincil işlem görmüş ürünün ithalatı söz konusuysa Gümrük Kanunu’nun 115. Maddesi uyarınca da işlem tesis edilebilecektir. Buna göre istenirse bugünün, istenirse dahilde işleme rejimine giriş beyannamesinin vergilendirme unsurlarına göre beyanname tescil edilebilir. Gümrük Kanunu’nun 207. Maddesine göre dahilde işleme rejimine girişte teminat nakit verilmediği takdirde eşyanın ithalatında gecikme zammı tahsil edilecektir.
Eşyanın Gümrüğe Terki veya Mahrecine iadesi
Dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni kapsamında ithal edilen eşyanın veya asıl işlem görmüş ürünün, gümrük mevzuatı çerçevesinde belge/izin süresi içerisinde gümrük idaresi gözetiminde imhası, gümrüğe terk edilmesi veya mahrecine iadesi hallerinde, bu eşyaya tekabül eden ihracatın gerçekleştirilmesi aranmaz.
Dahilde İşlemede Malların Antrepoya Koyulması İhracat Sayılır mı?
Dahilde işleme Tebliği’ne göre eşyaların Türkiye Gümrük Bölgesi dışına ihraç edilmesidir gerektiği İhracatın gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. (2016/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Madde 25- 26)
Gümrük Kanunu’na göre ihracat, serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına fiilen çıkışı olarak nitelendirilmektedir. (Gümrük Kanunu 150. ve 151. madde) Bu durumda belge kapsamı eşyaların antrepoya koyulması ihracat olarak nitelendirilemeyecektir.
Danıştay kararı, ihraç edilemeyen kısmın süresi bitmeden antrepoya teslim edilmesini, eşyanın zamanında yurt dışına çıkarılmış saydığını belirtmiştir. (Danıştay 7. Daire, Esas No: 2016/6426, Karar No: 2020/5324)
Cezai Müeyyide
Belge süresini aşan eşyaların ihracatı halinde, 1 veya 2 aylık süreler içerisinde usulsüzlük cezası ödenerek gerçekleştirilebilmektedir. Ancak, bu sürelerin aşılması durumunda farklı yaptırımlar uygulanır.
Dahilde kapsama rejimi kapsamında ithal edilen eşyalar işlenmiş veya işlenmemiş haliyle belgede belirtilen adresteyse, Yalnızca gümrük vergileri ile gecikme faizi tahsil edilir. Bunun yanında, yapılacak tebligat tarihinden itibaren altmış gün içinde gümrükçe onaylanmış başka bir işlem veya kullanıma tabi tutulmaması hâlinde, ayrıca gümrük vergileri tutarında idari para cezası verilir.
Yukarıdaki senaryonun aksine eşyalar mevcut değilse rejim ihlali söz konusu olacaktır. Bu durumda gümrüklenmiş değerinin iki katı cezai müeyyide uygulanacaktır.
YYS ve OKSB Sahibi Firmalarca Dikkat Edilmesi Gereken Husus
Düşük tutarda olduğu düşünülerek 241/1’i aşan tutardaki cezalar firmalarca doğrudan ödenmektedir. Ancak bu sebepten dolayı YYS başvurusu reddedilen firmalar mevcuttur.
Örnek olarak; ABC firması son 3 yılda 1000 ithalat ve ihracat beyannamesi tescil etmiş. 25 adet 241/1’i aşan tutardaki ceza kararını ödemiş ve YYS başvurusu reddedilmiştir. Sebebiyse GİK Yönetmeliği güvenilirlik koşulu gereğince uygulanan %2’lik ceza limitini aşmış olmasıdır.
ABC firması bu cezaları ödemek yerine uzlaşma müessesinden yararlanmış olsaydı, YYS’nin ilgili şartını yerine getirmiş olabilirdi. Bu minvalde usulsüzlük cezasının katları uygulandığında uzlaşma müessesinden faydalanılması gerekir. Bu sayede Şirketin sicili olumsuz yönde etkilenmeyecektir.
Can DURMUŞ
Gümrük Müşavir Yardımcısı/Denetçi
13.01.2025