Gözetim Uygulaması Nedir?
Gözetim, amacı itibariyle bazı malların ithalatının ülke ekonomisi ve yerli üreticileri üzerinde olumsuz sonuçlara sebep olup olmadığının izlenmesi ve tespit edilen olumsuzluk karşısında gözetim uygulanmasıdır.
Uygulama itibariyle ise, beyan edilecek eşya kıymetinin tebliğ ile belirlenen kıymetten düşük olması halinde “gözetim belgesi” alınması, aksi takdirde gümrük kıymetinin “Yurt Dışı Diğer Giderler” ile arttırılmasıdır.
GATT 1994’ün XIX. Maddesine (Belirli Ürünlerin İthalatında Acil Eylem) dayandırılarak “2004/7304 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı” ile İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkındaki Yönetmelik oluşturulmuş ve bu vasıtayla hayatımıza girmiştir.
Gözetim Uygulamasına Örnek
Gözetim, ithal edilecek eşya kıymetinin ilgili tebliğ ile yayınlanmış CIF kıymetten düşük kalması sonucu uygulanır. Örnek olarak ABC firması 8483.50.20.00.12 GTİP kodlu kasnak cinsi eşyadan ithal etmek istemektedir. Evraklar incelendiğinde eşyanın brüt kilosu 500,00 KG gözükmektedir.
İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (No: 2011/6) kasnak cinsi eşya özelinde yürürlüktedir. ABC firması beyan edeceği kıymeti bu tebliğe göre kontrol etmelidir.
500 KG x 16 USD = 8.000,00 USD
Bu bağlamda ABC firması serbest dolaşıma giriş beyannamesinde gözetim belgesi sunmalı yada eşya kıymetini 8.000,00 USD beyan etmiş olmalıdır.
Faturada Eşya Kıymetinin Daha Düşük Olması Halinde,
ABC firması kasnakları 5.000,00 USD tutarından satın almış ancak gözetim kıymeti 8.000,00 USD gözükmektedir. Bu minvalde ABC firmasının önünde iki seçenek mevcuttur.
– İlk seçenek, gözetim belgesi almak adına Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü’ne başvurulabilir. Gözetim belgesinin beyannamenin tescilinde sunulmuş olması durumunda 5.000,00 USD üzerinden beyanname tescil edilip gümrük vergileri bu tutar üzerinden ödenebilir. (Eşya 50 kg veya daha az miktarda olsaydı gözetimden muaf olacaktı.)
Gözetim belgesi ücretsiz verilir, devredilemez ve geçerlilik süresi 6 aydır . Gözetim belgesi kapsamı eşyanın ithalatı ile ilgili belgelerin (gözetim belgesinin aslı, ayrıca ithalat gerçekleştirilmiş ise ticari fatura ve gümrük beyannamesinin fotokopisi) gözetim belgesinin geçerlilik süresinin bitiminden sonra belge sahibi tarafından İthalat Genel Müdürlüğü’ne teslim edilmelidir.
-Uygulamada daha yaygın olan diğer seçenek ise beyannamenin “yurtdışı diğer gider” hanesine ekleme yaparak gümrük kıymetinin 8.000,00 USD seviyesine çıkarılmasıdır. Bu yöntemin izlenilmesi durumda Gözetim Belgesi aranmayacaktır. (Genelge No: 2019/1 (Kıymet Kriterli Gözetim Hakkında Genelge))
Danıştay Kararları ve Vergilerin Geri Alınması Düğümü
Malumu olduğu üzere gözetime tabi eşyanın kıymeti, tebliğde belirtilen kıymetten düşük ise gözetim belgesi alınarak ithal edilmesi gerekmektedir. Fakat gözetim belgesinin alınamadığı durumlarda, şirketler eşyanın kıymetini tebliğde belirtilen tutara yükseltilebilir ve bu şekilde işlemleri tamamlayabilir.
Bazı şirketler gözetim kıymeti sebebiyle fazladan ödedikleri gümrük vergilerinin geri alınması için dava açarak ödedikleri vergileri geri talep etmektedirler.
Bu süreci özetlemek gerekirse,
– Önce eşya kıymetinin yükseltilmesi ve aradaki fark için gümrük vergilerinin ödenmesi,
– Gümrük Kanunu’nun 211. Maddesi uyarınca geri verme kaldırma başvurusunda bulunulması,
– Ret cevabına karşın bölge müdürlüğüne itiraz edilmesi,
– itirazında olumsuz cevaplanması sonucunda dava sürecinin başlamasıdır.
Dava sonucunun idare aleyhine sonuçlanması halinde vergiler geri alınacaktır. Vergilerin geri verilmesi sonucunda, idare ise geçmişe dönük gözetim belgesi isteyecektir. Belirlenmiş süre içerisinde gözetim belgesinin sunulamaması durumunda Gümrük Kanunu’nun 235. Maddesi uyarınca gümrüklenmiş değerin 2 katı cezai müeyyide ile aynı maddenin 4. Fıkrasında belirtildiği üzere eşyanın imha suretiyle tasfiyesi veya yükümlünün talebi üzerine mahrecine iadesi, ilgili kurumun uygun görüşü ile doğrudan ya da serbest bölge üzerinden üçüncü ülkeye transit veya ihraç kaydıyla satışı söz konusu olacaktır. (235-4/b).
Gözetim belgesinin sonradan düzenlenmediği varsayıldığında süreç cezaya itiraz edilmesi ile uzamaya devam edecek ve bölge müdürlüğünün olumsuz cevabıyla karşılaşılacaktır. Ret kararına istinaden tekrar dava süreci başlatılacaktır. Anlaşılacağı üzere uzun ve yıpratıcı bir işlemler silsilesi olmakla birlikte bu sürecin dış ticaret erbabının lehine sonuçlandığı görülmektedir.
Gümrük tarafında ise, Şirketlerin gözetim uygulaması sebebiyle ödedikleri vergileri geri almalarının önüne geçmek amacıyla kanun ve genelgeler ile düzenlemeler yapılmıştır.
Bu kapsamda 22.01.2019 tarihli ve 2019/1 sayılı genelge yürürlüğe koyulmuştur. Genelgeye göre, idareye dava açılması ve gözetim sebebiyle ödenen vergilerin geri alınması halinde geçmişe dönük gözetim belgesi istenmektedir. Süresi içinde gözetim belgesi sunulamaması durumunda ise Gümrük Kanunu’nun 235-1/c (gümrüklenmiş değerin 2 katı) ve GK 235/4-b maddeleri uyarınca idari para cezaları uygulanmaktadır.
Ancak Danıştay kararıyla 2019/1 sayılı genelgenin 3. Maddesi ve 2021/13 sayılı genelgenin (davadan feragat edilmesi halini konu alan) anayasal ilkelere uymadığı gerekçesi ile yürütülmesinin durdurulmasına karar vermiştir.
Bir diğer önemli mevzuat değişikliği ise, Gümrük Kanununun “Vergilerin Geri Verilmesi veya Kaldırılması” başlığı altında bulunan 211. Maddesine eklenen “ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” ibaredir.
Bu değişiklik sonrasında bazı şirketlerin ihtirazi kayıtla beyanda bulunmak suretiyle işlem yaptığı görülmektedir. Akabinde ise Gümrük kanununun 242. maddesi uyarınca itiraz edilmesi ve dava açma yoluyla ödenen vergilerin geri talep edildiği görülmüştür.
Gözetim Belgesi Temin Edilmemiş Olması Durumunda Gümrük Kanunu’nun 235/1-C Maddesi Uygulanır Mı?
2004/7304 sayılı kararın 4. Maddesinde “İleriye yönelik gözetime tabi bir malın ithalatında gümrük mevzuatının gerektirdiği belgelerin yanı sıra Gözetim Belgesi’de aranır.” ibaresi mevcut olmakla birlikte, eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen düzeye çıkmasını sağlayacak şekilde “yurtdışı diğer gider” beyan edilmesi halinde yükümlüden gözetim belgesi ibrazı istenilmemektedir.
2019/1 sayılı genelgede eşyanın tesliminden önce veya sonra yapılan kontrollerde eşyanın gözetime tabi olduğunun ve bu şartın karşılanmadığının anlaşılması halinde, gümrük idaresince yükümlüye bu husus bildirilir. Bildirimin ulaştığı tarihten itibaren, yükümlü tarafından otuz gün içinde farklılığa ilişkin vergilerin ödenmesi durumunda, ilave herhangi bir işlem tesis edilmez. Aksi takdirde Gümrük Kanunun 235-1/c maddesi uyarınca varsa vergi farkı ile gümrüklenmiş değerin iki katı idari para cezası ve aynı maddenin 4. Fıkrasında belirtildiği üzere eşyanın imha suretiyle tasfiyesi veya yükümlünün talebi üzerine mahrecine iadesi, ilgili kurumun uygun görüşü ile doğrudan ya da serbest bölge üzerinden üçüncü ülkeye transit veya ihraç kaydıyla satışı söz konusu olacaktır. (235-4/b).
Bu itibarla eşyanın tesliminden önce veya sonrasında idare tarafından beyan edilen kıymetin gözetim kıymetinden düşük olduğu tespit edildiğinde doğrudan Gümrük Kanunu’nun 235. Maddesi uygulanmamaktadır.
Eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen düzeye çıkarılacak şekilde “yurtdışı diğer gider” kısmının düzeltilmesi vasıtasıyla kıymetin arttırılması ve farklılığa ilişkin vergilerin ödenmesi yeterli olmaktadır. Gözetim belgesinin beyannamenin tescilinden sonra düzenlenmeyeceğine dair ilgili bakanlığın cevaplarının mevcut olduğunu unutmamak gerekmektedir.
Kayıt Belgesi Uygulamasına Örnek
İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (No: 2020/9) ile uygulamada olan kayıt belgesi, gözetim uygulamasına benzer şekilde uygulanmaktadır.
Örnek olarak, 9113.90.00.10.00 GTİP kodlu “saat kayışı” cinsi eşya ithal edilecektir. Söz konusu eşya 2020/9 sayılı tebliğde listelenen kayda bağlı eşyalardır. Beyanname tescilinden önce “ithalat.ebirlik.org” internet sitesi üzerinden bilgi girişi vasıtasıyla kaydedilmelidir.
Kayıt belgesinin düzenlendiğine ilişkin oluşan 23 haneli kod edi belgeye yazılır. Beyan edilen kıymet, kayıt belgesinde bulunan kıymetten daha düşük olmamalıdır. (Eşya özet beyanda 25 kg veya daha az miktarda olsaydı kayıt belgesinden muaf olacaktı.)
Kayıt Belgesi Sebebiyle Fazla Ödenen Verginin Dava Edilmesi
Gümrükler Genel Müdürlüğünün 18.12.2020 tarihli 59881583 sayılı yazısına göre kayıt belgesi kapsamında kıymet arttırımı yapıp sonrasında mahkemeler nezdinde geri verme başvurusu ile idare aleyhine tamamlanan işlemler için revize kıymete göre kayıt belgesi düzenlenmesi gerektiği, düzenlenen kayıt belgesinin gümrük idaresine belirlenen süre içinde sunulması, aksi takdirde 2016/09 sayılı genelge kapsamında Gümrük Kanunu’nun 235. Maddesi uyarınca gümrüklenmiş değerinin 2 katı cezai müeyyide ile 235-4/b uygulanacağı belirtilmiştir.
Anlaşılacağı üzere gözetim belgesi ile aynı süreç yaşanmaktadır.
Can DURMUŞ – Gümrük Müşavir Yardımcısı / Denetçi
05.02.2022