Yoğunluğu İthalatta olmak üzere, ithalat veya ihracat işlemlerine konu edilecek bazı ürünlerin belli standartlara ve teknik düzenlemelere uygun olması gerekir. Her sene güncellenerek Resmi Gazete ’de yayımlanan tebliğlerle hangi eşyaların bu kapsama dahil olduğu ilan edilir. Süreç web tabanlı yazılım olan TAREKS üzerinden gerçekleştirilir. Elektronik olarak yürütülen bu süreçte başvurular risk değerlendirmesine tabi tutulur. Yani belli parametrelere göre riskli bulunan ürünler fiziki olarak denetlenirken, sistem tarafından risksiz olarak değerlendirilen başvurular ise fiziki denetime tabi olmadan onaylanabilmektedir.
İthal Edeceğim Eşyada TAREKS Olduğunu Nasıl Öğrenirim?
Bu gün itibariyle 22 farklı “Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliği” mevcuttur. Bu yüzden her ithalattan önce bu tebliğleri tek tek kontrol etmek çok sağlıklı olmayacaktır. Dış ticaret erbabının, bilgilendirici ve yol gösterici mahiyetteki gümrük mevzuat programlarını kullanılması öncelikle tavsiye olunur.
Eşya ithal edilmek üzere yola çıkmadan önce GTİP kodunun belli olması İthalat işlemlerinin sıhhati açısından önem taşımaktadır. Bu sayede eşyanın İthalatı mümkün mü? Eşya TAREKS kapsamında mı? Ne kadar vergi ödeyeceğim? İhracatçıdan talep edilmesi gereken belgeler neler? Gibi sorulara cevap bulunabilecektir.
Örnek olarak; ABC firmasının 3824.40.00.00.00 GTİP kodunda bulunan “kristalize su yalıtım katkısı” ithal edeceğini varsayalım. Aşağıda görüleceği üzere söz konusu GTİP kodunun listelendiği tebliğler mevcuttur.
– Tarım ve Orman Bakanlığı Uygunluk Yazısı aranır /TPS-GTHB Uygunluk Yazısı (TPS – E-Devlet) (Ürün Güvenliği ve Denetimi: 2023/5 – Ek 2 – Gıda ve Yem Sanayiinde Kullanılan Bitkisel Ürünler ve Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler)
– İthalat denetimi TAREKS üzerinden ve risk analizine göre yapılır / CE İşareti / TPS – E-Devlet (Ürün Güvenliği ve Denetimi: 2023/14- Ek 1)
GTİP kodunun listede mevcut olmasına rağmen denetlenmesi amaçlanan ürün olmayabilir. 2023/5 sayılı tebliğin “madde ismi” kontrol edildiğinde İthale konu eşyamızın bu tebliğ kapsamında olmadığını anlıyoruz. Zira eşyamız inşaatlarda kullanılacaktır. Lakin gıda ile temas eden bir eşya olsaydı, 2023/5 sayılı tebliğ kapsamında TAREKS başvurusu yapılmalıydı.
GTİP kodu, eşya adı ve kullanım alanı uyumlu olduğundan 2023/14 sayılı tebliğe göre TAREKS üzerinden başvuru yapılacaktır. Fiili denetime düşerse sisteme yüklenmesi gereken belgeler tebliğde listelenmiştir. İhracatçı firmadan talep edilecek evraklar belli olduğundan eşya fiili denetime düştüğünde zaman kaybetmeden sisteme yüklenebilecektir.
TAREKS’e Nasıl Başvurulur?
Başvuru yapabilmek için 2011/53 sayılı Tebliğ adımları takip edilerek sisteme kayıt olunmalıdır.
2011/53 Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi Tebliği’ne göre öncelikle firmaların tanımlanması gerekir. Bunun için e-imza sahibi olunmalıdır. E-imza kullanılarak Bakanlık İnternet sayfasında “E-İmza Uygulamaları” bölümünde yer alan “Firma Tanımlama” uygulamasıyla firmanın sisteme tanımlanması sağlanmalıdır.
Bir sonraki adımda kullanıcıların yetkilendirilmesi gerekir. Bakanlık internet sayfasındaki “E-İmza Uygulamaları” bölümünde yer alan “Yetkilendirme Başvuruları” uygulaması ile yetkilendirme başvurusunda bulunulur.
Ve nihayetinde başvuruya hazır olunur. Bakanlık internet sayfasının “E-İmza Uygulamaları” kısmında yer alan ‘E-İmza Uygulamalarına Giriş’ vasıtasıyla TAREKS üzerinden başvuru yapılır.
Her Başvuru Fiziki Kontrole Yönlendirilir mi?
Her başvuru fiziki denetime tabi tutulmaz. Aynı beyanname muhteviyatı, aynı tarife pozisyonuna sahip olmasıyla birlikte farklı parti numaralarına sahip eşyalar için peş peşe tareks başvurusunda bulunulduğunda birinin otomatik olarak onaylandığı, diğerinin fiziki denetime düştüğünü görebiliyoruz.
TAREKS Kapsamındaki Eşya İçin Muafiyet ve İstisnalar Nelerdir?
1- İthal veya ihraç edilecek ürünün hangi tebliğe tabi olduğu belirlendikten sonra ilgili tebliğin muafiyetler ve istisnalar başlığı incelenmelidir. Örnek olarak 2023/21 sayılı Tebliğ ile tarım ürünlerinin kontrolü hedeflemektedir. Bu tebliğ kapsamı TAREKS başvurusunda bulunulduğunda A.TR sunulması TAREKS referans numarasının doğrudan oluşmasını sağlamayacaktır. Çünkü ürünün tabi olduğu tebliğde buna dair bir mevzuat düzenlemesi mevcut değildir. Lakin 2023/9 sayılı tebliğ kapsamı TAREKS başvurusu yapıldığında A.TR sunulursa referans numarası doğrudan oluşur. Bu tebliğin “Muafiyetler ve İstisnalar” başlığı incelendiğinde “A.TR Dolaşım Belgeli olduğu kullanıcı tarafından TAREKS’te beyan edilen ürünler için ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulur.” İbaresi mevcuttur.
Buna rağmen risk analizine göre yapılacak değerlendirmede A.TR sunulsa dahi fiziki kontrole yönlendirilebilmektedir.
2- 15481 sayılı Kararın beşinci kısmında belirtilen eşyaların ithalatında da TAREKS üzerinden başvuru yapılmaz. Beyannamede kapsam dışı referans numarası beyan edilir. Beşinci kısımda, posta veya hızlı kargo yoluyla gelen eşyalar dahil olmak üzere gümrük vergilerinden muafiyet ve istisna tanınan bazı ürünler bulunur.
3- İthal edilecek eşyanın üretimde kullanılacağının tevsiki olan “üretim girdisi muafiyeti” mevcut ise, yazının elektronik ortamda TAREKS’e yüklenmesine müteakip ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulur. Buna rağmen risk analizine göre yapılacak değerlendirmede fiziki kontrole yönlendirilebilmektedir.
4- İhracatından sonra geri gelen eşyaların ithalatında, ihracat beyannamesi numarasının TAREKS’e girilmesi ile ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulur.
5- AQAP veya GMP belgesi sahibi sanayiciler, belgelerini TAREKS’te tanımladıktan sonra o ürün için başvuruda bulunur. Sonrasında o ürünün her ithalatında TAREKS referans numarası doğrudan oluşur. Bu imkandan başvuru yapıldığı yılın sonuna kadar kullanılabilir. Buna rağmen risk analizine göre yapılacak değerlendirmede fiziki kontrole yönlendirilebilmektedir.
Kapsam Dışı Olduğunun Beyan Edilmesi,
Ürün Güvenliği ve Denetimi (ÜGD) Tebliği kapsamında listelenen GTİP’lerden olmakla birlikte, tebliğ kapsamında denetimi hedeflenen ürünlerin dışında olan eşyalar mevcuttur. Bu durumlarda tüm ürün güvenliği ve denetimi tebliğlerinde belirtildiği üzere beyannamede kapsam dışı referans numarasının beyan edilmesi gerekir.
Örneğin, ABC firması 8431.43.00.00.00 GTİP kodlu “sondaj makinasının cam açma kolu” cinsi eşyayı ithal edecektir. 2013/1 sayılı Ürün Güvenliği ve Denetimi (ÜGD) Tebliğinde bu GTİP kodu listelenmiş ancak GTİP kodunun karşısında “Segmanlar, (Makine Pistonları için)” standardı belirtilmektedir. Bu durumda ithal edilecek eşyanın, tebliğ kapsamı denetimi hedeflenen eşya olmadığı anlaşılmaktadır. Haliyle TAREKS başvurusu yerine ilgili tebliğin 11. Maddesinde “18010099252013015773484” olarak belirlenen sabit TAREKS referans numarasını edi belgede beyan edilecektir.
Gümrükler Genel Müdürlüğünün 09.06.2022 tarihli 75444466 sayılı yazısında bahsedildiği üzere beyanname tescil edilirken edi belgede “İthalat Denetimi Tebliği kapsamında ya da bu Tebliğ’de yer alan sabit TAREKS referans numarası beyanına tabi midir?” sorusu ile karşılaşılmaktadır. “H” cevabı verildiğinde sabit referans numarası girilmeden beyanname tescil olmaktadır. Tebliğde ise kapsam dışı referans numarasının (sabit referans numarası) beyan edilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bir çok meslek mensubu bu soru karşılığında “H” cevabı vererek sabit referans numarası beyan etmeksizin beyanname işlemlerine devam etmektedir. Sabit referans numarası beyan etmeksizin sadece soruya “H” cevabı verilmesinin yeterli olup olmadığına dair mevzuat düzenlemesi yapılarak daha açık hale getirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.
Beyanname İşlemleri Tamamlanmadan Önce TAREKS Kapsamında Olduğu ve İznin Alınmadığı Tespit Edilirse,
2016/9 Sayılı genelgede de belirtildiği üzere gümrük işlemleri tamamlanmadan ve eşyanın tesliminden önce yapılan kontroller neticesinde ilgili kurumlardan alınması gereken izinlerin alınmadığı tespit edilirse, ilgili kurumun eşyayı denetlemesi adına süre verilir. Süresi içinde ilgili kurumdan denetimin olumlu olduğuna dair bilgi, belge ibraz edilememiş olması halinde vergi farkı ile gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para cezası ve GK 235/4-b uygulanır.
Beyanname İşlemleri Tamamlandıktan Sonra Eksikliğin Tespit Edilmesi Durumu,
2016/9 Sayılı genelgeye göre eşyanın tesliminden sonra yapılan kontrollerde beyannamede ilgili iznin mevcut olmaması veya denetimin yapılmış olduğunu gösteren bilgi/belgenin bulunmaması durumunda, eşyanın kontrol edilmesi adına ilgili kurum bilgilendirilir.
Gümrük Yönetmeliğinin 181. Md uyarınca yapılacak olan denetimin süre uzatımı ile birlikte 6 ay içinde olumlu sonuçlanamaması durumunda Gümrük Kanunu’nun 235-1/c maddesi uyarınca vergi farkı ile gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para cezası ve GK 235/4-b uygulanır.
Teslimden sonra kontrol sonucunda uygunsuzluğu tespit edilen ancak bulunamayan eşyanın gümrüklenmiş değerinin kamuya geçirilmesine karar verilir. (GK 235/4-c)
TAREKS Başvurusu Olumsuz Sonuçlanırsa?
Sistem tarafından riskli bulunan ürünler fiili denetime yönlendirildikten sonra, görevli Ticaret Denetmenlerince fiili denetimlerden geçmektedir. Gerekli nitelikleri, işaretlemeyi ve belgelendirmeyi sağlayamayan ürünlerin başvuruları da ret edilebilmektedir.
Bu durumda eşya ithal edilemez. Talep edilirse mahrecine iadesi, üçüncü ülkeye transiti, İhraç kaydıyla satış ya da masrafları sahibince karşılanmak koşuluyla imha suretiyle tasfiye edilmek üzere bulunduğu gümrük idaresine terk edilebilir.
Lakin eşyanın insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı yönünden tehlikeli ve zararlı olduğunun tespiti halinde, eşya derhal yurtdışı edilir. Bu nitelikteki eşya Türkiye Gümrük Bölgesinde imha edilemeyeceği gibi gümrük idarelerine de terk edilemeyecektir.
İthalat kontrollerinin Türkiye Gümrük Bölgesine girişinde araç üzerinde yapılması durumunda ise, uygun görülmeyen eşya taşıttan indirilmeksizin mahrece iade edilir veya ilgili kurumun uygun görüşü ile üçüncü bir ülkeye transit edilebilir.
TAREKS Sistemi Kaynaklı Sorunlar
TAREKS başvurularının hızlı neticelenmemesi, eşyanın haftalarca gümrüklü sahalarda beklemesine sebep olabilmektedir. Gümrüklü sahalarda oluşan beklemeler ardiye, demuraj vb ücretlerin artmasına neden olmaktadır.
Risk analizinin daha az fiili denetime yönlendirir mahiyette olması, belirlenecek bazı sektör ve eşyalarda başvuruların daha hızlı sonuçlanması ve ilgili kadroların bu yönde genişletilmesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz.
2024/5 Sayılı Tebliğ Özelinde Kapsam Dışı Referans No
2024/5 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığının Kontrolüne Tabi Ürünlerin İthalat Denetimi Tebliğinin 10/5. maddesi 2024 yılında güncellenerek kapsam dışı beyanlarla alakalı ayrıca bir kontrol mekanizması yürürlüğe alınmıştır.
2024/5 sayılı tebliğde listelenen eşyaların ithalatı yapılırken, eğer eşya gıda ile temas etmiyorsa kapsam dışı referans numarası giriliyordu. Bu şekilde beyanname doğrudan tescil alınıp işlemler tamamlanabiliyordu. Yeni düzenleme ile toplam fatura tutarının 500.000 TL’yi aşması ve aşağıda listelenen kapsam dışı referans numaralarının beyan edilmesi halinde Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri Raporu beyan edilmelidir.
Buna göre tebliğ eklerinde listelenen GTİP kodları ile yapılacak ithalatlarda kapsam dışı referans numarası beyan ediliyorsa muhakkak fatura tutarına dikkat edilmelidir.
Tarım ve Orman Bakanlığının iznine tâbi olması kaydıyla, Ek-1/A ve Ek-1/B’de yer alan ve Ülkeye Girişte Veteriner Kontrollerine Tabi Olan Hayvan ve Ürünlere Dair Yönetmelik kapsamındaki ürünlerin petrol sanayii, beşeri ilaç sanayii, sabun sanayii, kozmetik sanayii ve benzeri Tarım ve Orman Bakanlığınca denetime tâbi olmayan sanayilerde kullanılmak üzere ithal edilmesi durumunda Uygunluk Yazısı ve/veya Kontrol Belgesi düzenlenmez. Bu ürünler için Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 15442489916128745008274 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir.
b) Ek-2’de yer alan ürünlerin gıda ile temas etmeyecek, gıda ve yem sanayii dışında ve/veya karşılarında belirtilen amaçlar dışında kullanılacak olması halinde Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 10617541565699503532523 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir,
c) Ek-4’te yer alan ürünlerin hayvan sağlığı amacı dışında kullanılacak olması halinde Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 10746679379456304570062 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir,
ç) Ek-5’te yer alan ürünlerin veteriner tıbbi ürün ve veteriner tıbbi ürün imalinde kullanılan hammadde sanayiine verilmeyecek olması halinde Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 10655019861881571511690 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir,
d) Ek-6’da yer alan hammaddelerin bitki koruma ürünü sanayiine verilmeyecek olması halinde Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 11190652683877198781391 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir,
e) Ek-2, Ek-5 ve Ek-6’da yer alan ürünlerin laboratuvar analizinde kullanılacak olması halinde Gümrük Beyannamesinin 44 nolu hanesine 13977662350291883035269 referans numarası ithalatçı tarafından kaydedilir,
Ayrıca bu düzenleme şirketler için ek bir maliyet kalemi oluşacaktır. YGM’lerin düzenlediği rapor ve ücretler incelendiğinde bu konuya en yakın olanın “TP1” olduğu ve 14.030 TL’den daha düşük tutardan düzenlenmeyeceği görülmektedir.
Henüz netleşmeyen detaylardan olan rapor ne zaman alınmalı? Her ithalatta alınmalı mı? Fatura çok kalemliyse sadece ilgili kalemin tutarı mı dikkate alınmalı? gibi hususlar için ayrıca bir düzenleme geleceği düşünülmektedir.
Can DURMUŞ – Gümrük Müşavir Yardımcısı / Denetçi
04.01.2023